İşçi Kıdem Tazminatı Nedir? Kimler Alabilir ve Nasıl Hesaplanır?
İşçi kıdem tazminatı, bir işçinin aynı işyerinde belirli bir süre çalıştıktan sonra iş sözleşmesinin belirli koşullar altında sona ermesi durumunda, işverenden talep edebileceği parasal bir haktır. Türk İş Kanunu’nda düzenlenen bu hak, işçinin işyerine yaptığı uzun süreli emeğin bir karşılığı olarak kabul edilir.
1. Kıdem Tazminatı Nedir?
Kıdem tazminatı, işçinin işverene sadakatinin ve hizmet süresinin bir karşılığıdır. İşçinin işten çıkarılması, askerlik, emeklilik veya işverenin haksız feshi gibi durumlarda ödenir. Her tam yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden hesaplanır.
2. Kıdem Tazminatına Hak Kazanma Şartları
Kıdem tazminatı almak için bazı temel şartların sağlanması gerekir:
- İşçinin aynı işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışmış olması,
- İş sözleşmesinin haklı nedenle feshedilmemesi (işçinin kendi kusuruyla),
- İşverenin haksız şekilde işten çıkarması,
- Askerlik, emeklilik, kadın işçinin evlilik nedeniyle 1 yıl içinde ayrılması gibi yasal nedenler.
3. Kimler Kıdem Tazminatı Alamaz?
İşçi, eğer işten kendi isteğiyle ve geçerli bir neden olmadan ayrılıyorsa, kıdem tazminatına hak kazanamaz. Ayrıca, işveren tarafından “ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranış” nedeniyle işten çıkarılan işçiler de bu haktan yararlanamaz.
4. Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Kıdem tazminatı, işçinin brüt maaşı üzerinden hesaplanır. Her bir tam yıl için 30 günlük brüt ücret ödenir. Örnekle açıklamak gerekirse:
5 yıl çalışan ve brüt maaşı 25.000 TL olan bir işçinin kıdem tazminatı: 25.000 x 5 = 125.000 TL olur.
Ancak bu tutar, devlet tarafından belirlenen tavan ücretle sınırlandırılmıştır.
5. Kıdem Tazminatı Tavanı Nedir?
Her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından kıdem tazminatı için bir tavan ücret belirlenir. İşverenler, bu tavanı aşan tutarda ödeme yapamaz. Böylece hem işçi hem de işveren açısından mali denge sağlanır.
6. Kıdem Tazminatında Vergi Kesintisi Olur mu?
Kıdem tazminatından gelir vergisi kesilmez. Ancak damga vergisi uygulanır. Bu da genellikle %0,759 oranında küçük bir kesintidir. Böylece işçi, brüt tutarın neredeyse tamamını alır.
7. İşveren Kıdem Tazminatı Ödemek Zorunda mı?
Evet. İş sözleşmesi yukarıda belirtilen şartlar altında sona eriyorsa, işveren kıdem tazminatını ödemekle yükümlüdür. Ödeme yapılmaması halinde işçi, İş Mahkemesi’ne başvurarak yasal yollardan hakkını talep edebilir.
8. Kıdem Tazminatı Davası Nasıl Açılır?
İşçi, önce arabulucuya başvurmalıdır çünkü 2018’den itibaren iş davalarında arabuluculuk zorunlu hale getirilmiştir. Taraflar uzlaşamazsa, işçi İş Mahkemesi’nde dava açabilir. Dava sırasında iş sözleşmesi, bordro kayıtları ve SGK belgeleri önemli delil niteliğindedir.
9. Evlilik ve Emeklilikte Kıdem Tazminatı
Kadın işçiler evlendikten sonra 1 yıl içinde işten ayrılırlarsa kıdem tazminatına hak kazanırlar. Emeklilik veya yaş haddinden dolayı ayrılan işçiler de aynı şekilde bu haktan yararlanabilir. Ayrıca, 15 yıl sigorta süresini ve 3600 günü dolduran çalışanlar, SGK’dan alacakları belge ile kıdem tazminatı talep edebilirler.
10. Kıdem Tazminatında Süre ve Zamanaşımı
İşten ayrılan işçi, kıdem tazminatını almak için 5 yıl içinde başvuru yapmalıdır. Bu süre geçerse, tazminat hakkı zamanaşımına uğrar. Bu nedenle, işten ayrılan kişilerin süreci geciktirmeden başlatmaları tavsiye edilir.
Sonuç
İşçi kıdem tazminatı, iş hayatında işçinin emeğini koruyan en önemli yasal güvencelerden biridir. Her işçi, hangi durumlarda bu haktan yararlanabileceğini bilmelidir. İşverenin yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunda, işçi yasal haklarını arabuluculuk ve mahkeme yoluyla arayabilir. Uzman bir hukuki danışmandan destek almak, sürecin doğru yönetilmesi açısından son derece önemlidir.